Champagne - Wijngaard
De meest Noordelijk gelegen wijngaard van Frankrijk is wellicht ook één van de meest prestigieuse van het land.
Alhoewel Champagne zijn bekendheid vooral dankt aan de witte en rosé luxe schuimwijnen, worden hier ook stille wijnen in de 3 kleuren geproduceerd onder de streeknaam Coteaux champenois. Vanuit een historisch perspectief namen de stille wijnen overigens het voortouw.
Geschiedenis van de wijngaard van Champagne
Moeten wij hier verbaasd over zijn? Niet echt. In de Champagne werd al wijn verbouwd in de Gallo-romeinse perdiode en vanaf de 7de eeuw vond de wijnbouw meer structuur onder invloed van de Sint-Pieter abdijen van Châlons-en-Champagne en Hautvillers.
Het "Grande charte champenoise" van 1114 bevestigt de landerijen en de bezittingen van de abdij van Saint-Pierre-aux-Monts te Châlons. Al die bezittingen, 80 in totaal zijn verspreid over het gehele territorium dat van Vitry tot Soissons de Champagne nu bestrijkt. Voor heel veel gehuchten vind je de oudste vermelding ervan in dit charter. Daarom wordt dit charter vaak bestempeld als de oprichtingsakte van de wijngaard van Champagne.
In die periode werden de stille wijnen van Champagne bijzonder goed gesmaakt maar de schuimwijnen gingen aan de Champagne zijn beroemdheid geven. In de abdij van Hautvillers ontplooide Dom Pérignon zijn talenten als keldermeester. Hij assembleert de wijnen van verschillende crus tot een homogeen geheel en probeerde de tweede fermentatie op fles meester te zijn. Die tweede fermentatie zorgt voor de ontwikkeling van CO2 in de fles. Minder bekend is het feit dat hij die techniek heeft geleerd in de abdij van Saint-Hilaire, in Limoux.
De ontwikkeling van de wijngaard in de moderne tijden
Ondanks het geduld en de studies van Dom Pérignon, moeten we op Louis Pasteur wachten om het gistingsproces goed te begrijpen. Want laat het duidelijk zijn, de betere schuimwijnen worden gemaakt door een tweede vergisting in fles, waar voldoende CO2 in de wijn wordt opgelost.
De mijlpalen volgen elkaar snel op in de streek: de ontwikkeling van een kurk die door middel van hennep aan de fles wordt gebonden (later vervangen door de muselet), gebruik van dik glas om de flessen te behoeden van een ontploffing onder druk van het gas, ...
In 1729 sticht Nicolas Ruinart het eerste champagnehuis, gespecialiseerd in de verhandeling van de wijn. De verkoop zou echter pas goed van de grond komen wanneer op het einde van de 18de eeuw een aantal begoede burgers de handel structureren. Die burgers zoals Heidsieck, Moët, Bollinger, ... hebben vaak een Duitse komaf. Zij zijn de eerste "courtiers" en staan in voor het transport en de promotie van de wijn.
Et puis, en 1729, Nicolas Ruinart fonde le premier négoce de Champagne, la maison de Champagne Ruinart. La vente de Champagne ne connaître son essor réel qu'à la fin du 18ième siècle, quand des familles bourgeoises propriétaires de vignes organisent le marché. Ces bourgeois souvent allemands (Heidsieck, Moët, Bollinger, ...) s'élèvent au rang de courtier et organisent le transport et la promotion du vin.
Weduwen zoals Mevr. Pommery, Mevr. Clicquot (La Grande Dame de Champagne, Veuve Clicquot), Mevr. (Laurent) Perrier, ... spelen ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van de bekendheid van de wijn.
Ook in de productieketen wordt de Champagne gestructureerd om een optimale efficiëntie te bekomen in elke productiestap. Elke speler krijgt een nummer, vooafgegaan door zijn rol in de keten: RM voor récoltant manipulant, NM: négociant manipulant, CM: coopérative de manipulation, RC: récoltant coopérateur, SR: société de récoltants, ND: négociant distributeur, MA: marque d’acheteur.
De druivensoorten
De belagrijkste 3 druivensoorten in de Champagne zijn door iedereen bekend: pinot noir, pinot meunier en chardonnay vertegenwoordigen samen 90% van de productie in de streek.
De 4 andere cépages zijn veel minder bekend als onderdeel van de wijn: Arbane, Petit Meslier, Pinot Gris (hier Fromenteau genoemd) en Pinot Blanc. De oorsprong van Arabane is tot nu toe nog steeds onbekend. Petit Meslier, waarvan de productie beperkt is tot een 4-tal hectaren is een kruising tussen Savagnin en Gouais Blanc. Pinot Gris en Pinot Blanc zijn volle leden van de familie van de noiriens. Pinot noir heeft eerst een mutatie gekend tot Pinot Gris vooraleer deze laatste op zijn beurt tot Pinot Blanc is gemuteerd.
De 4 grote wijngebieden van Champagne
De wijngaard kent 4 grote sectoren. Beschouw je Epernay als draaipunt, dan vind je in het Noordoosten de sector van Montagne de Reims. Pinot noir domineert daar en ligt aan de basis van meer krachtige, karaktervolle wijnen. De belangrijkste dorpen daar zijn Verzy, Bouzy, Verzenay en Ambonnay.
Ten Westen van Epernay, richting Chateau-Thierry volgt de wijngaard de Marne. Dit is de Vallée de la Marne, het bastion van pinot meunier. Deze druif heeft minder last van vorst en is vroegrijp. De wijnen zijn fruitiger, eenvoudiger en minder elegant. Geen enkel dorp is geklasseerd in Grand Cru, tenzij Aÿ en Tours-sur-Marne, maar dan enkel voor de pinot noir die daar geplant is. Maureuil-sur-Aÿ en Hautvillers genieten van een uitstekende reputatie.
Ten Zuiden vinden we de Côte des Blancs. Zoals de naam doet vermoeden rijpt hier vooral chardonnay. De beste, fijnste en meest elegante blancs de blancs vinden hier hun oorsprong. Hier ook springen een aantal dorpen in het oog: Chouilly, Cramant, Vertus en vooral Avize en Le Mesnil-sur-Oger. De duurste champagnes worden geproduceerd op basis van druiven uit de wijngaard Le Clos du Mesnil.
Veel Zuidelijker, onder Troyes vind je de Côte des Bars, beroemd om zijn fijnere, lichtere pinot noir en chardonnay. Celles-sur-Ource en Riceys zijn daar de bekendste dorpen.
Champagne wordt ook geproduceerd in de Côte de Sézanne en bij Vitry le François, beiden gelegen tussen de 3 Noordelijke sectoren en de Côte des Bars.
Het etiket ontcijferen
Het etiket van een champagnefles bevat meer informatie dan het etiket van een stille wijn
We hadden al de kwalitifactie (RM, NM, ...) van de champagnemaker aangehaald ⑤. Die deelt hij mee onder zijn naam ②. Deze informatie is verplicht, evenals het nummer waaronder hij opereert ③. Het etiket vermeldt ook de intrinsieke kwaliteit van het dorp waaruit de champagne afkomstig is. Dorpen worden vaak geheel geklasseerd als ① Champagne Grand Cru, Champagne Premier Cru of Champagne.
Afhankelijk van de likeur die aan de champagne wordt toegevoegd is een champagne ④ brut nature (0 à 3 gram per liter), extra brut (0 à 6), brut (0 à 12), extra dry (12 à 17), sec (17 à 32), demi-sec (32 à 50) of doux (+50).
Een champagne is blanc de noirs indien hij wordt vervaardigd op basis van blauwe druiven. De champagne is ④ blanc de blancs indien die uitsluitend op basis van witte druivensoorten wordt gemaakt. Deze vermelding is niet verplicht.
Last but not least vermeldt het etiket ook indien de champagne werd gemaakt met druiven uit één bepaald oogstjaar of indien die geassembleerd werd met wijnen van verschillende jaargangen. In het eerste geval spreekt men van een champagne millésimé, in het tweede van een NV (Non Vintage).
De techniek van assemblage op basis van wijnen van verschillende jaren geeft aan de oenoloog de mogelijkheid om een huisstijl te creëren die minder afhankelijk is van klimaatschommelingen. Deze oefening vraagt vanwege de oenoloog opperste concentratie en een uitzonderlijk talent om te proeven en zich een beeld te vormen van het uiteindelijk resultaat.