Bourgogne - Wijngaard
Geschiedenis van de wijngaard van Bourgondië
Ongeveer 600 jaar voor ons tijdperk werden de eerste wijnstokken in Frankrijk ingevoerd via het huidige Zwitserland en de Jura. De datering van teruggevonden residu's van bezinksels leert ons dat de eerste wijnbouwtechnieken in Bourgondië goed werden toegepast vanaf de eerste eeuw voor ons tijdperk. De Bourgondische wijnbouw is hiermee zo'n 2100 jaar oud.
De druivensoort die toen werd gebruikt was wellicht Vitis allobrogica, een proto-serien-achtige van het type pinot noir. Hiermee was hij de voorloper van een aantal druivenfamilies die nu hun stempel drukken op de wijnwereld. In de familie van de "noiriens" herkennen we chardonnay, gamay, pinot blanc, ... en zovele anderen. Syrah, roussanne, marsanne, mondeuse, ... vinden we in de familie van de "serines".
Een edict van 92 verplicht de rooiing van de stokken in Bourgondië - de Romeinen wilden de wijnbouw in Italië beschermen - en we moeten wachten tot 280 vooraleer nieuwe aanplantingen van wijnstokken toegelaten worden buiten Italië. Aangezien Bourgondië een belangrijke handelsknooppunt is in het Romeinse Rijk, zal de wijnbouw er een snelle groei kennen. De kwaliteit wordt ook overal erkend en heel snel proberen de patriciërs van Autun (de toenmalige hoofdplaats) te investeren in de beste percelen rond Dijon en Beaune.
Na de val het Romeinse Rijk treden we in het tijdperk van de abdijen. Bovenop de belijdenis van het Christelijk geloof namen ze de rol over van de Romeinse administratie. Onder anderen beheren ze de wijngaarden en dragen ze hun kennis over van generatie op generatie.
Twee abdijen spelen hierbij een cruciale rol: Cluny met een lokale invloed op de mâconnais en de châlonnais en Citeaux die de meer noordelijke wijngaarden beheert. Door hun grootte en hun netwerk hebben ze bovendien de mogelijkheid om de wijn over heel Europa te verdelen.
We bevinden ons in de 12de eeuw wanneer de eerste "clos" worden opgericht. Clos de Bèze is de eerste. Nadien volgen Clos de Vougeot en Clos de Tart.
Onder het bewind van de hertogen van Bourgondië worden edicten geschreven die de kwaliteit van de wijnen moet bevorderen. In 1395 beveelt Filips de Stoute dat gamay verboden is en dat die moet worden vervangen door pinot noir. Dit is één van de eerste decreten die de voedselreglementering bepaalt. Op het Duitse Reinheitsgebot (bepaling van de ingrediënten in bier) moeten wij bijvoorbeeld nog 120 jaar wachten.
Dat ene decreet van Filips de Stoute heeft wel 1 slachtoffer gemaakt: gamay. Nu pas, na 6 eeuwen, wordt gamay terug naar waarde geschat, weliswaar op bodems die beter geschikt zijn voor die druif.
In 1416 bepaalt een decreet van Charles VI het gebied waarbinnen wijnen van Bourgondië mogen worden geproduceerd... iets meer dan 5 eeuwen vooraleer de eerste AOCs het licht zagen.
Wijngaard
Het productiegebied van Bourgondië is 29500 Ha groot, waarvan 27 626 Ha in productie en 25 000 Ha in AOC (2600 Ha in landwijn zoals bvb. Vin de Pays de Saône-et-Loire). Geografisch strekt de wijngaard zich uit over 994 gemeenten die minstens 1 appelatie of een IGP mogen produceren.
Ongeveer 1,5 Mio hectoliter wordt jaarlijks geproduceerd, het equivalent van 200 Mio flessen. Hiervan zijn 60,5 % witte wijnen, 31,5 % rode wijnen en rosés en 8 % crémant. Bourgondië vertegenwoordigt 3% van de Franse productie, 6,5% van de France AOC productie en 0,4% van de wereldwijde productie.
De Bourgondische wijngaard wordt onderverdeeld in 3 hoofdgebieden:
Yonne (Auxerre, Saint-Bris, Chablis en Tonnerre) ;
Côte-d'Or (Côte de Nuits en Côte de Beaune) ;
Saône-et-Loire (Côte chalonnaise en Mâconnais).
Hiërarchie tussen de appellaties
Bourgondië telt 83 herkomstbenamingen en een veevoud aan "climats". Hun begrip zou hierdoor een echte uitdaging kunnen betekenen maar in werkelijkheid is het Bourgondïsche systeem redelijk eenvoudig te ontcijferen.
De basis wordt gelegd door de streekbenamingen. De wijn komt uit een regio en is niet gebonden aan een gemeente. Dit zijn de benamingen zoals "Bourgogne passe-tout-grains" (letterlijk: wat-er-ook-wordt-gemaakt-in-Bourgogne), "Coteaux bourguignons", ... Zij zijn verantwoordelijk voor 54% van de productie.
Net boven de streekbenamingen vinden we de 45 gemeentelijke herkomstbenamingen. Je merkt die aan het woord "Villages" op het etiket. De oorsprong van de wijn is gebonden aan een gemeente. De wijn mag wel geassembleerd worden van verschillende wijngaarden uit dezelfde gemeente. Gemeentelijke herkomstbenamingen vertegenwoordigen 34% van de totale productie.
Hoger in de hiërarchie vinden we de Premier Cru. Zij vertegenwoordigen 10% van de productie. Een premier cru-wijn vindt haar oorsprong uit 1 of meer wijngaarden uit eenzelfde gemeente die als premier cru wordt gekenmerkt. Over heel Bourgondië vind je 562 wijngaarden (ook wel climats genoemd) premier cru.
Indien de wijn haar oorsprong vindt in 1 wijngaard, dan mag de naam van die wijngaard worden vermeld op het etiket. Komt de oorsprong uit 2 of meer wijngaarden, dan vind je enkel en alleen de naam van de gemeente en de generieke naamvorm "Premier Cru". Een Chablis Premier Cru "Montée de Tonnerre" vindt haar oorsprong in 1 wijngaard. Een Pommard Premier Cru (zonder meer) uit 2 of meer wijngaarden.
Aan de top vinden we de Grand Crus die elk hun eigen AOC opeisen. De 33 herkomstbenamingen staan in voor 1,5% van de productie. Zij zijn zo beroemd geworden dat de naam van de gemeente niet meer wordt opgenomen op het etiket. Clos de Tart is bijvoorbeeld een Grand Cru van de gemeente Morey St-Denis.
Omgekeerd hebben een heleboel gemeenten de naam van hun meest bekende wijngaard toegevoegd aan hun naam. Daarom zijn de namen van de gemeenten van de Côte d'Or vaak een samenvoeging zoals bvb. Gevrey-Chambertin (de gemeente is Gevrey), Chassagne-Montrachet, Puligny-Montrachet (Chassagne en Puligny delen de wijngaard Le Montrachet GC).
Wat met de druivensoorten?
Het aantal toegestane druivensoorten is zeer beperkt en we kunnen zelfs schrijven dat naast pinot noir en chardonnay de andere druivensoorten nogal anekdotisch zijn. Dit betekent niet dat ze onbelangrijk zijn, integendeel. Aligoté maakt een echte comeback op het toneel nu een nieuwe generatie wijnbouwers erin slaagt het te temmen. Ik heb gamay al genoemd voor de vermeende povere kwaliteiten. In werkelijkheid zorgt deze druif voor heerlijke rode wijnen in de mâconnais, waar de bodem meer uit kalksteen bestaat. Om af te sluiten In de appellatie Saint-Bris, net ten noorden van Chablis, is sauvignon blanc de enige druivensoort die is toegestaan
De Rhône ?
In 1930 werd de Beaujolais, oorspronkelijk een wijngaard uit de Rhône, toegevoegd aan Bourgondië.
Hoe langer hoe meer ontwikkelt de Beaujolais haar eigen identiteit. Ten eerste omdat de Beaujolais nog steeds (administratief) afhangt van de Rhône. Ten tweede omdat de bodemstructuur zeer verschillend is van die van Bourgondië en ten derde omdat gamay hier heerst voor de productie van rode wijnen. En we moeten hier aan toevoegen dat de wijnbouwers in de Beaujolais fantastisch werk leveren om hun goedkoop en eenvoudig imago af te schudden.