De verbanning van gamay uit Bourgondië - Informatie
In 1395 veroorzaakte een verordening de verbanning van een druivensoort uit een wijnbouwgebied. De auteur van het edict? Filips de Stoute, Hertog van Bourgondië, Graaf van Vlaanderen. Het slachtoffer? Gamay noir à jus blanc.
De klacht van Filips de Stoute
De “zeer grote en verschrikkelijke bitterheid” van een gamay viel niet echt in de smaak van het gehemelte van Filips de Stoute. Maar zijn woede ging verder en beschreef gamay als “schadelijk voor het menselijk wezen”. De gamay-druif, zo fluisterde Filips, was niets minder dan een “zeer slechte en zeer ontrouwe plant, genaamd Gameez”.
De misdaad van Gamay wordt gedetailleerd beschreven: "les diz mauvaiz vins ont laissié pour ce en ruine et désert les bonnes place ou souloit venir et croistre le bon vin". Ruwweg bedoelde Filips dat de slechte druif de plaats in die aan betere druiven kon worden voorbehouden.
Filips vaardigde een draconische remedie uit: de ‘slechte plant’ moest ‘traiz, extirpate, coppez et adnullez’ (gerooid en vernietigd worden) zijn uit ‘nostre dit pays’, het hertogdom Bourgondië. De boetes zijn niet min: 60 sous per ‘ouvrée’, de oppervlakte die iemand op één dag kan bewerken. Met 60 sous kon je een gezin langer dan een week onderhouden.
Samenvattend nam gamay de plaats in van wijnstokken die betere wijnen zouden kunnen produceren. Zes eeuwen na datum is de tekst eerder grappig om de hyperbolen die Filips gebruikte. Evengoed kan de verordening ook worden beschouwd als de eerste wetstekst die een kwaliteitscriterium voor wijn oplegt. Op lokaal vlak heeft de tekst een diepgaande impact want hierdoor evolueerde Bourgondië naar een monocepage wijnbouwgebied.
De overgang naar pinot noir
Het bevel is ook een gevolg van de rivaliteit tussen Filips en zijn neef Karel de Waanzinnige, koning van Frankrijk. De Bourgondische en Parijse wijngaarden vochten voor de aanwezigheid van hun wijnen op de meest prestigieuze en luxueuze tafels. Het gaat niet alleen om eigenwaarde en hoogheidswaanzin. Banketten waren een politiek en diplomatiek instrument en langs de wijn om brachten de opperheren ook de reputatie van hun regio tot uitdrukking.
Filips zette alles in op het talent van de monniken die vanuit de Clos de Vougeot in Côte de Nuits de grote wijnen verbouwden en het druivensap omzetten in uitzonderlijke wijnen. Samen met hen selecteerde hij de referentiekloon voor de regio die hij “pineau” noemde. De naam komt van de vorm van de tros die op een dennenappel lijkt. Sindsdien regeert pinot noir als alleenheerser bij de productie van Bourgondische rode wijnen.
De landbouwers ervoeren de beslissing van Filips anders. Pineau is een moeilijk te kweken druivensoort en vergt inspanningen die beter besteed kunnen worden. Anders dan de monniken kampten de landbouwers met prioriteiten die nauw verbonden zijn aan de calamiteiten uit deze verschrikkelijke 14de Eeuw: hongersnood, plunderingen van reizende legers, epidemieën. Gamay, gemakkelijk te onderhouden en genereus in opbrengst, troostte in moeilijke tijden. Koffie en chocolade kende men nog niet in Europa.
Het behoeft geen betoog dat de nieuwe wet niet goed werd ontvangen. De burgers van Dijon klaagden bitter en dus nam Filips hun burgemeester gevangen en installeerde de zijne. Filips had de reputatie van de wijngaard gered, ten koste van een dalende verkoop van de Bourgondische wijnen en de verergerende armoede.
Filips' wil was rampzalig voor het economisch beleid van zijn hertogdom, maar effectief in het verbannen van de "slechte druivensoort" uit zijn wijngebied. Zelfs in de gemeente Saint-Aubin in de Côtes de Beaune werd in de premier cru Sur Gamay uitsluitend pinot noir geplant. Om gamay in Bourgondië te vinden, moet je naar de Mâconnais, het land bij uitstek van... chardonnay-druif. Zo bestaat het dat in Mâcon-Chardonnay ook rode wijn wordt gemaakt. In dit geval duidt de appellatie op het dorp Chardonnay en niet op de gelijknamige druif.
Van Bourgondië tot Beaujolais
Omdat Filips zijn zinnen had gezet op de rijkdommen van Vlaanderen, besteedde hij minder aandacht aan het zuiden van zijn hertogdom. De Beaujolais in het uiterste zuiden van zijn grondgebied was geïsoleerd en de in de regio geproduceerde wijnen werden op lokale tafels geconsumeerd. Wijnbouw was al sinds de tijd van de Romeinse keizers aanwezig in de omgeving van Lyon - de cru Julienas is een eerbetoon aan Julius Caesar - maar Filips nam niet de moeite om zijn bevel diep in de regio op te leggen.
Gelukkig maar! In de 17de Eeuw ontdekten wijnboeren dat het heuvelachtige en hagelgevoelige terroir bijzonder geschikt was voor gamay. De graniet-, kalksteen- en kleigronden geven een aangename minerale toets aan de wijn. Rudolph Chelminski schrijft in 'll Drink to That: Beaujolais and the French Peasant Who Made It the World's Most Popular Wine: "Nergens anders wordt de kleine zwarte druif zo volledig en vreugdevol uitgedrukt als in de Beaujolais...Sinds de 17de eeuw heeft de Beaujolais geen andere blauwe druif gekend."
We moeten toch nog enkele eeuwen wachten voordat Beaujolais en Gamay hun unieke positie in de wijnwereld konden verzilveren. In 1951 werd een wet goedgekeurd waardoor de regio zijn eigen identiteit kon laten gelden. Deze wet machtigt wijnbouwers uit de Beaujolais om hun wijnen op 15 december op de markt te brengen. Dit gold als een officiële erkenning van de identiteit van gamay waardoor de wijn vroeg gedronken kan worden.
Deze wet opende de mogelijkheid voor de wijn om zich commercieel te ontplooien. Georges Duboeuf lanceerde de Beaujolais Nouveau. In minder dan 30 jaar ontpopte dit product zich tot een van de grootste internationale marketingsuccessen ooit. Hiermee werd de regio in de kijker gezet en vonden de 10 crus van de streek een uitstalraam.
Werden de wijnbouwers overmoedig? Beaujolais Nouveau keerde zich in de jaren negentig tegen de reputatie van de streek. Het zo goed uitgekiende marketinginstrument is wijntechnisch slechts een lichtgewicht. “Beaujolais Nouveau staat gelijk aan de smaak van banaan” zeggen de feestgangers van de derde donderdag van november. Die smaak komt van de esters die gevormd worden tijdens de gisting en in elke zeer jonge wijn aanwezig is.
Jammer genoeg straalde die middelmatige kwaliteit van de Beaujolais Nouveau af op de streek die hierdoor links werd gelaten. De hoge opbrengsten die onverkocht waren werden ook wel eens vermengd met de wijnen uit de crus.
De Beaujolais hebben zich echter opnieuw verenigd rond de druivensoort die de basis is geworden van hun wijncultuur. Ze hebben diepgaand werk verricht, vooral in de 10 crus. De uitgave van Beaujolais Nouveau is beoordeeld en gecorrigeerd. Meer dan alleen marketing rond Beaujolais-pif is hij de ambassadeur geworden van een wijnregio die de thuisbasis is van echte identiteiten en een geweldige persoonlijkheid.
Gamay in de Loire
Gamay werd tegelijkertijd met Bourgondië in de Loire geïntroduceerd. Omdat hij zich in andere leengoederen bevond, ontsnapte hij aan de bevelen van de Bourgondische hertog en genoot hij van alle vrijheid om de meest geschikte terroirs te vinden.
Door de eeuwen heen heeft de wijnbouw in de Loire zich ontwikkeld om de klimatologische en geologische diversiteit van de regio te benadrukken en gamay zijn plaats in de Anjou en in Touraine. Wijnmakers zoals Jean-Sébastien Marionnet ontwikkelen alle mogelijkheden van de druivensoort op leisteen. De gamays gemaakt van ongeënte stokken en zonder toegevoegde sulfieten zijn een ware traktatie!
Gamay uit de Loire is wellicht niet zo bekend als cabernet franc, chenin blanc en sauvignon blanc. Maar het heeft het vermogen getoond om goed te rijpen in het relatief koele klimaat van de Loire, en wijnen te produceren die een evenwicht vinden tussen aromatische rijpheid en frisheid. Zo draagt het gunstig bij aan het mozaïek van wijnen dat zo typerend is voor de regio.
Samengevat
Of de druif nu in de Beaujolais of de Loire geplant werd, gamay heeft uiteindelijk zijn favoriete terroirs gevonden. De kalksteen uit de Mâconnais is ook bijzonder voordelig, zoals de wijnen van Philippe Trébignaud op Domaine de la Sarazinière bewijzen.
Terroirs rijk aan klei zijn minder gunstig voor de druivensoort. We kunnen aannemen dat gamay uit de Côte d'Or zou zijn verdwenen, net zoals de druif uit de minder voordelige terroirs van de Loire is verdwenen.
De verordening van 1395 versnelde de beweging alleen maar. En ook al is de tekst amusant in zijn agressie jegens een druivensoort, toch heeft de tekst ook het unieke karakter dat hij de eerste specificaties voor een wijngaard is.