Vorst in de wijngaard  -  Informatie

Het schouwspel langs de heuvels van Chablis, samen met Saint-Bris de meest Noordelijke wijngaard van Bourgogne, is feeëriek. De honderduizenden vlammen die langs de chardonnays dansen geven ons de indruk dat wij in een klank- en lichtspel zijn beland.

Maar het betreft geen klank- en lichtspel. Bovendien is dit schouwspel "slechts" een paar dagen per jaar - en liever helemaal niet - te beleven. En voor de uitvoerders van het schouwspel, de wijnmakers, is de toestand alles behalve feeëriek. De vlammen dienen niet om de harten te verwarmen maar om de temperatuur in de wijngaard op te drijven.

Een aantal wijnbouwers zien de nachten van de prille lente met een bezwaard hart tegemoet. Want tijdens deze nachten kan de oogst verloren gaan nog voor de natuur in al haar pracht en glorie de winter uitwuift. Twee nachten, soms vier of vijf en in de meest extreme gevallen zelfs tien nachten na elkaar zwoegen de wijnboeren om hun wijngaard, hun oogst, hun broodwinning te beschermen tegen de lentevorst.

De wijnstok in de lente

De verwarming van de bodem is het signaal waarop de planten wachten om uit zijn winterslaap te ontwaken. Het sap wordt gestuwd en de eerste knoppen verschijnen. Zolang hij in zijn prop zit, is de knop beschermd tegen de strengste vorst. Heel snel zien we de eerste twijgjes en jonge bladeren rijk aan water uit de proppen komen.

Deze fase wordt knopbreuk genoemd. Deze fase is bijzonder gevoelig want een knop die van zijn prop is verlost overleeft een vorst van meer dan 3 graden niet! De vorstschade is snel zichtbaar: de kleur van de knoppen wordt bruin en de twijgen verdorren.

Onder invloed van de klimaatcrisis vinden de knopbreuken steeds vroeger plaats. De seizoenen verschuiven met een paar dagen waardoor de planten te snel hun ontwakingssignaal krijgen. Deze vervroeging veroorzaakt de knopbreuk tijdens voorjaarsvorst. Twintig tot dertig jaar geleden volgde de knopbreuk meestal de vorst met enkele dagen.

Hier dient opgemerkt dat de vroege druivensoorten zoals chardonnay, pinot noir, merlot en sauvignon blanc meer risico lopen op vorstschade dan late druivensoorten zoals cabernet franc of cabernet sauvignon.

Klimaat, meso-klimaat en micro-klimaat

Al de Noordelijke wijngaarden lopen risico op vorstschade. Champagne, Elzas, de Loirevallei van Pouilly en Sancerre tot het Pays Nantais, leven in code oranje van midden maart tot midden april. Zelfs in Bordeaux vindt men antivorst torens in de wijngaarden. In landen zoals Oostenrijk, Zwitserland, België, Nederland en Zwitserland volgen de wijnboeren de weerberichten met argwaan.

Het risico op vorstschade hangt meer af van het klimaat en het micro-klimaat dan van het meso-klimaat. De voornaamste schuldige is de afwezigheid van wolken en wind 's nachts. Hierdoor kan de warmte in de wijngaard uitstralen naar de hogere lagen van de atmosfeer. We kennen een inversie: de temperatuur aan de grond is lager dan op grotere hoogten.

Het micro-klimaat verhoogt het effect van die inversies. In het bijzonder kan de topografie een bepalende rol spelen aangezien koudere lucht langs de hellingen daalt en gevangen wordt in lager gelegen dalen. In de Champagne kan men soms temperatuursverschillen van meer dan 5° vaststellen op zeer korte afstand. Op een heuvelkam vriest het dan net niet terwijl in het nabijgelegen dal 15 meter lager en 500 meter verder de temperatuur gedaald kan zijn tot -5 à -6°.

Vuur, lucht, water en aarde

We kennen ze als de vier elementen. Ze liggen aan de basis van de taktieken om de vorst te bestrijden. Aangezien het onmogelijk is om snel het klimaat op middelgrote schaal te verstoren moeten de wijnboeren beschermende maatregelen nemen. Allen hebben tot doel te vermijden dat de temperatuur onder -3° daalt.

Vuur komt het eerste in aanmerking. Een vlam houdt een enorme concentratie thermische energie waarmee het de omgeving verwarmt. Jammer genoeg is die warmte heel diffuus en raakt die snel verloren in de koude omgeving. Een wijnboer heeft heel veel kaarsen nodig om zijn wijngaard te beschermen. Afhankelijk van de temperatuur rekent hij op 200 à 500 kaarsen per hectare die om de 8 uren moeten worden vervangen.

Zo'n kaars kost 8 EUR. Een wijnboer die 10 hectare wingerd moet beschermen betaalt gemiddeld 28.000 EUR per vorstnacht. Als je rekent dat een wijnboer ongeveer 6600 flessen uit één hectare haalt, dan kost elke nacht hem 0,40 EUR per fles, zonder rekening te houden met de loonlasten.

Aan de klimaatsceptici wil ik ook voorstellen om even in de wijngaard te gaan wanneer de kaarsen worden aangestoken. De rook die vrijkomt verhindert dat de warmte energie te snel uitstraalt. Op zich veroorzaken die kaarsen een broeikaseffect.

De antivorst torens die we in de wijngaard zien, dienen om de lucht te roeren. De koudere lucht ter hoogte van de wijnstokken wordt verdreven en vervangen door de warmere lucht die zich enkele meters boven de wijngaard bevindt. We winnen hiermee 1 tot 4 graden. Zo'n turbine is behoorlijk efficiënt: hij beschermt ongeveer 7 hectaren. Sommige turbines combineren het roeren met de uitstoot van rook om de straling van thermische energie te vermijden.

De helikopters die we steeds vaker over de wijnstokken zien vliegen, gebruiken hetzelfde principe van luchtmenging. Milieujongens steigeren bij hun aanzien maar in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de helikopter van alle beschermingsmiddelen waarschijnlijk één van de meest ecologische. Een helikopter beschermt 20 hectare en verbruikt slechts 60 liter brandstof per uur. In hun nadeel speelt dat hij 's nachts niet kan worden gebruikt, waardoor de helikopter eerder als extra ondersteuning dient.

De nieuwste ontwikkeling betreft echter mobiele torens. Afhankelijk van de lokale omstandigheden kan de wijnmaker heel snel een turbine verplaatsen. Bovendien lijken ze bijzonder energieëfficiënt te zijn, met een verbruik van 5 liter brandstof per uur voor 4 hectaren.

Door de wijnstokken met water te besprenkelen, ontstaan ​​er kleine iglo's rond de knoppen. De temperatuur van de knop wordt op 0° gehouden dankzij de energieoverdracht tijdens de verandering van toestand van water naar ijs. Eens je de wijngaard besprenkelt, moet je de wijngaard blijven beregenen tot de dooi wordt ingezet. Stop je ermee, dan stopt de energieoverdracht en bevriest de inhoud van de iglo's. Het waterverbruik is gigantisch: je hebt liefst 50.000 liter water per uur per hectare nodig om de wijngaard te beschermen. Bij continu stijgende prijzen van het blauw goud is dit middel wellicht gedoemd te verdwijnen.

Ten slotte wordt de aarde vertegenwoordigd door de elektrische verwarmingsdraden op de leidraden. Op zich is dit systeem eenvoudig maar het vraagt behendigheid om elke knop dicht genoeg bij de verwarmingsdraden vast te binden. Bovendien is de factuur van de elektriciteit astronomisch hoog.

Voorkomen is beter dan genezen

De wijnboer beschikt ook over een paar (magere) troeven om de lentevorst een stap voor te zijn. Zijn leven wordt al grotendeels vergemakkelijkt door de dalen te vermijden. Het idee is eenvoudig... en tegelijkertijd moeilijk uitvoerbaar. De beste percelen liggen meestal op een helling.

Hij kan er ook voor zorgen om druivensoorten te kiezen waarvan de knoppen later breken. Tenminste, als het lastenboek van de herkomst het de wijnboer toelaat. De snoei uitstellen zorgt ervoor dat de plant later uit zijn winterslaap ontwaakt. Hiermee wint de wijnboer een paar dagen maar uiteraard kan je de snoei niet eindeloos uitstellen.

De stam wordt beschermd door de grond errond te verhogen. Hiermee worden de twijgen niet beschermd maar voorkom je dat de plant sterft bij bijzonder strenge lentevorst zoals we in 2017 hebben gekend.

Wanneer de dooi wordt ingezet...

... is het tijd om de balans op te maken. In het beste geval was de lentevorst niet te streng en hebben de wijnstokken die zonder schade overleefd. De gevolgen kunnen evenwel catastrofaal zijn. De lentevorst van 2017 heeft diepe wonden geslagen in de Loirevallei en in Bordeaux: 30% van de oogst is verloren gegaan.

Chablis en Pouilly sur Loire zijn heel hard getroffen geweest in de nacht van 26 april 2016. Deze late aanval heeft meer dan de helft van de oogst vernietigd. In de wijngaard van Les Pargues - onze favoriete Chablis Villages werd geen enkele druif geoogst.

Zelfs al ben je hard getroffen, dan nog mag je niet bij de pakken blijven zitten. Als wijnboer moet je ervoor zorgen dat de stam van een zekere dood wordt gered. Net zoals een dokter de bevroren vingers en tenen van een mens amputeert, zo moet de wijnboer de bevroren ranken van de stam snoeien. Een hard en hartverscheurend werk... hopend op meer geluk het volgende wijnjaar!